Zel Mordem

Dilgozel im Xortek çê min nas kir do Go bi kul im bi xem im Min go tu kî yî Kurdo Ez go Zel im Mordem im Go wer min bêhtir binas Bi hêza çakûç û das Ez pir mirovperwer im Dilgozel im Mordem im Licî me lê bê cî me Tijî me serhêcî me Bi hest û ramanên kûr Ez go Zel im Mordem im Karkerê çanda xwe me Bi kêferat ez heme Şêrek huseynîkî me Dilgozel im Mordem im Xweşxwîn im ez li dîrok Digihe heta Dîlok Dengê min ji Amedê Kewgozel im Mordem im Evîna weletekî Neqş kir min di qelbekî Ew dilê çê yê min e Dilgozel im Mordem im Ev dil ji te pir memnûn Ey xortê dil wek gerdûn Te jî deng kir ne wilo? Dil go Zel im Mordem im 20.05.2018 Qasimê Xelîlî Lê Lê! Ez ê îşev ji te re birêbikim Çend xewn û xeyalên pînekirî Çend hêviyên bask şikestî Û gulbazek ji kulîlkên Zel Ew kulîlkên stûxwar û çilmisî Yên bê bêhn û bê reng man e Ez ê îşev stranek qîr bikim Bi deng û awaza Zelê Şahqulî Bi qirika zûha û zimanê giran Ez ê bêjim lê lê û tu bêje lo lo 28...

Di folklora kurdî de bi hezaran klam û serpêhatî hene, bandora wan a li ser civakê bi qasî destanekî lehengiyê ne. Hin klam jî hene di nav civakê de bûne weke zarokek ji malê û têne heskirin, lê hezar mixabin bi çîroka wan baş nayê zanîn. Yek ji van klaman jî klama Keleşo ye. Ev klama herêma navçeya Bazid a Agiriyê cara ewilî di radyoya Rewanê de hatiye bihîstin û paşê li her derê Kurdistanê belav bû ye. Her çiqas navê klamê Keleşo be jî, li hin herêman weke Mele Îsa û Seyranê jî nav lê kirin e. Keleşo, kî ye û ji kî re tê gotin? Wekî tê zanîn çanda kurdî ya folklorîk zêdetir li ser devê dengbêjan hatiye parastin û heta roja îro ma ye. Ji bo qeyda nivîskî tunebûye bi demê re gotinên gelek klam û stranan li gor qayde û meqamên herêmî hatine guhertin. Klama Keleşo û Seyranê jî yek ji wan e. Keleş, ji xortên nû dikevin dara xwe re tê gotin, di heman demê de, ji bo xortên jîr ê şimşad û wêrek jî tê gotin. Hema hema hemû hunermendên vê klamê distrin weke Keleşo kesekî...

Kamilê Şebo, yek ji dengbêjên herêma Licê ye, wekî gelek dengbêjan wî jî di nav rûpelên dîrokê de cihê xwe negirtiye û nav û dengê wî nehatiye bihîstin Dengbêjên berê pirrî wan gerokî û çerçîtiyê dikir. Kamilê Şebo jî yek ji wan dengbêjên gerok û çerçî bû. Berê diçûne binxetê caw û qumaş dianî li herêma Licê, Hênê, Dara Hênê, Hezro, Pasûr û heta deşta Amedê difirot. Rojekî caw û qumaşê çiftexas dike heqîban li ser pişta qantira xwe ya boz girê dide û dikeve ser rêya herêma Mistan û Botiyan. (Mistî û Botî du eşîrên herêma Dara Hênê ya Çewlikê ne, di heman demê de du gund in, û girêdayî Dara Hênê ne) Demsala meha gulanê ye, dema berhevkirina pincar e. Qîz û bûkên Mistî û Botî jî diçûne pincar, gûriz û kerengan. Kamilê Şebo, dema di rê de diçe xwe bi xwe klaman dibêje û rastî qîz û bûkên wan tê.. Qîzikekî Mistî, diçe pêşiya Kamilê Şebo, jê re dibêje: - Dengê te çi xweş e xalo, tu bi navê xwedê bikî îşev bibe mêvanê mala axê.. Kamilê Şebo, daxwaziya keçikê ...

Li gor rîvayetên têne gotin li derdora gundê Kêdekê ya girêdayî ser navçeya Pilûr a Dersîmê kesekî Pîr hebûye. Zarokên wî yê lawî tunebûne, tenê keçikekî wî hebûye. Keçika wî jî bi nexweşiyekî bêderman dikeve û diçe ser dilovaniya xwe.. Piştî mirina wê Pîro, çend şevan li dû hev xew pê ve dibîne. Di xewê de qîza wî jê re dibêje; Mezelê min veke, ez ê xelatekî bidim te. Li ser dîtina xewê, mezelê qîza xwe vedike û di mezel de sosretekî nedîtî li ber çavê xwe dibîne. Sebiyekî li ber şîr di bêşîkê de ye û pêçiya qîza wî dimije. Piro, bi vê rewşa nedîtî matmayî dimîne û wî sebî ji mezel dertîne dibe malê. Piştî çend rojan Pîro, dîsa xew bi qîza xwe ve dibîne. Qîza wî jê re dibêje; Bila navê sebî Mûnziro be. Pîro jî navê wî Mûnziro danî dike. Bi qasî 10,12 salan bi hevdû re dijîn û Pîro dimire, Mûnziro sêwî dimîne. Axayekî bi navê Xidir, li derdora gundê Kêdekê hebûye pez û dewaran xwedî kiriye, bi boneya şivanî û gavaniyê Mûnziro dibe gel xwe. Mûnzir...

Li Dersîmê efsaneya herî bi qedr û qîmet bê guman efsaneya Dizgûno ye.. DIZGÛNO KÎ YE? Navê wî yê rastî, Şah Heyder e, lawê Seyîd Mehmûd-î Heyranî ye.. Li gor hin çavkanî û rîvayetên têne gotin, yek ji torinê îmam Elî Riza ye. EFSANEYA DIZGÛNO Dizgûno, li çiyayên derdora gundê Zêvê heta çiyayê Melkisan şivanî kiriye. Sal donzde meh li çolê bûye û peza reş xwedî kiriye.. Li ser girê Zargovîk a gundê Zêvê yê girêdayî ser navçeya Pîrtag a Dersîmê ji xwe re cihekî spartinê çêkiriye û li wir jiyan kiriye. Di zivistana sar û serma de pirrî pezê wî xurt bûne, bavê wî mereq kiriye bê ka Dizgûno çi dide pez ku ewqas xurt dibin! Rojekî ji rojan bavê wî bi dizîka diçe çiyayê Melkisan gohdariya wî dike. Mêze dike, Dizgûno, çova xwe li kîja dar û devî dixe bireşên dar û deviyan şîn dibi...

Hin keser hene, ji kesera evîndariyê bi bandortir û watedartir in Apê Miraz, hesreta xwe ya 72 salan barî pişta xwe kiribû û ber Amedê ve ketibû rê.. Serê sibehekî bêxew û bêhêvî têla min lê ket.. Mêvanekî hêja hatibû Amedê û divê li gor dilê wî bihata pêşwazîkirin.. Ez çûm, min nizanibû bê ka mêvan kî ye? Apê Miraz, tevî nivîskar Nîhad Gultekîn hatibûn. Di rewşekî bi halê xwe de me hevdû naskir. Got: Ez nivîskar û rojnamevanê rojnameya Rya Teze Mirazê Camal, bi hesreta 72 salan ji paytexta Ermenistanê, ji Rewanê hatime paytexta welatê xwe.. Min navê Rya Teze bihîstibû lê min wî nasnedikir.. Bêhna Apê Aram Tîgran jê dihat. Ji min re got; Tu dikarî me li Amedê bigerînî, min got belê ezbenî. Em rabûn û ber bi Sûrê ve me gav jimartin, Sûr nêzîk bû. Berî em di deriyê qesrê de têkevin nav sûrê, got: ka li vir bisekinin em dîmenekî xwe bikêşînin! Piştre em ketin...

Ez ê di vê gotarê de behsa serpêhatiyeke li zozanê jorîn qewimiye bikim. Ev serpêhati, tenê xunavekî ye di nav behra dîrokê de. SERPÊHATÎ Kalê Miho, bavê dêya Mihikê Lawin e, ango Mihikê Lawîn torinê Kalê Miho ye. Di demekî de, di navbera Mihikê Lawîn û xalê wî Elo de nîqaşekî çêdibe û Elo tê kuştin. Li ser vê bûyerê Mihikê Lawîn bar dike diçe li herêma çiyayê Gindorê, li mêrga Kanîzilê bi cih dibe û kon vedigire. Hebek xwişka Mihik heye, navê wê Gewrê ye. Gewrê, keçikeke têr rind û bedew e. Axayekî bi navê Xêlid jî hebûye, dildarê Gewrê bûye. Ji bo Gewrê ji xwe re bîne, dikeve dû fen û fûtikan. Xêlid Axa, dizane Mihikê Lawîn xalê xwe kuştiye. Diçe ber Kalê Miho fesadiyê pê de dike ku wî bixapîne û Mihikê Lawîn bikujin, Gewrê jî birevîne û bibe li xwe mar bike. Xêlid Axa û Kalê Miho, şêwr û mişêwra xwe dikin û biryara kuştina Mihikê Lawîn digrin. Jina Kalê Miho, navê wê Pîr Fatimê ye. Pîr Fatimê pê dihese ku şêwra xwe kirine û biryara kuştina Mihikê La...

DENGBÊJÎ HESKA NAV BEROŞÊ YE Dengbêj hene bê nav û deng in lê bi qasî dengê xwe hunermend in Dengbêj Remezanê Hênêyî, di sala 1966'an de li gundê Nêrba Axan a girêdayî ser navçeya Hênê ya Amedê hatiye dinê.. Zarokatiya wî di nav çand û hunera aşiqî û dengbêjiyê de derbas bûye. Malbata wan ji ber pergala axatiyê ji rojavayê Kurdistanê koçî Amedê kirine. Dengbêj Remezan behsa dîrok û serpêhatiya koça bav û kalên xwe wisa dike.. "Mezinê me, di serdema xwecihîya gundan de li aliyê rojavayê Kurdistanê bûn e.. Kalê me yê mezin navê wî Qero bûye. Bi navê Qere Elî, Qere Hus, Qere Meneh û Qere Mihan çar zarokên lawî û bi navê Xecê qîzekî wî hebûne. Di wê demê de axa û mîrên çar peyayê wan hebûne, zilmê û çavsoriyê li derdora xwe kirine. Li gundê bavkalê me axayekî zilimkar heb...

DÎROK Û ÇÎROKA GUNDÊ HUSÊNIK Gund, serê pêşî ji bêtifaqiyê xira dibe, paşê bi tifaqê şên dibe Husênik, ango bi navê kevnare Qulî, gundek dîrokî û kevn e. Dikeve başûrê rojavayê Licê. Ji Licê 15 km, ji Amedê 78 km dûr e. Di nav gundên Licê de yek ji gundê herî kevn û dîrokî ye. Bi navê Goma Çelebî mezreyek wê heye. Gundê Husênikê, serê pêşî beriya zayînê di navbera 3000 û 1260'an da di serdema jiyana şikeftan da bi mirovahiyê ra hatiye nasîn. Li gundê Husênikê gelek şopên ber bi çav ê ji serdema çakûç û bizmar hene. Li gund bermahiya herî ber bi çav Nawis e. Nawis, Şikeft, Qul û Hûr di heman wateyê da ne. Tê zanîn kevira bingehîn a Sûrên Amedê ji aliyê Hûriyan ve hatiye lêkirin. Di heman demê da xelkê ku ewilî li herêma Licê bi cih bûne yek jê Hûrî ne. Hûrî, ji civaka ku di Hûr, Qul, Şikeft û Nawisan da jiyane ra tê gotin. Her weha navê xwe ji hunera xwe ya kolandinê girtine û weke Mîtanî, Ûrartû, Medî...

NEXŞEYÊN GUND Û NAVÇEYÊN KURDISTANÊ Wekî tê zanîn di dîroka Kurdistanê de ji olê bigirin heta bi dehezaran navên cîh û warên me ji aliyê serdestan ve hatine guhertin. Di sedsala 7'an de dema ku îslamiyet derket, Kurd di navbera Împaratoriya Sasanî û Bîzanzê de parçekirî dijiyan, Hêjmara wan pir kêm be jî hinekî kurd di dema Mihemed Pêxember de bûne misilman, Lê pirraniya kurdan di dema Xelîfe Omer de ku dema artêşên Misilman an di sala 637'an Împeratoriya Sasaniyan hilweşandin û erdê Kurdistanê feth kirin Îslamiyetê pijirandin û bûn misilman. (Çavkanî: Dîroka Kurd û Kurdistanê) Bi pejirandina îslamiyetê di serî de navên Erebî li Kurdan hat ferzkirin û piştre bi bîr û baweriya wan re hat lîstin. Û wisa di bin şert û mercên rêveberiya îslamiyetê de Kurd ji ola xwe (Zerdeşt) dûr ketin. Heta rojame ya îro jî pirrahiya Kurdan di bin bandora ola îslamiyetê de jiyana xwe didomînin û navên Erebî li zarokên xwe datînin. Bi taybet li aliyê Rojhilat, Başûr û Roj...

GOVEND Û STRANÊN KURDÎ 1 Di dîroka Kurdistanê de yek ji çanda herî girîng reqs û govend e. Reqs û Govend toleransa mirov a êşê her tim zêdetir dikin û mirovan nêzîkê hevdû dikin. Wekî tê zanîn berî saz û tembûrê û def û zirnê, reqs û govend li ber klamên devkî dihatin girtin. Li herêma Licê jî piraniya şahî û dawetan di vê çarçoveyê de bûn. Di derbarê çand û hunera govendî ya herêma Licê û klamên bav û kalan de ev çendiye lêkolînê dikim. Di vê lêkolîna xwe de min bi dehan klamên govendî, lorînî û mustehcen berhev kir û ez ê ji we re yekoyek behsa çîrokên wan bikim. Gelek klamên kevn hene ku di nav dîrokê de wenda bûne û bi demê re hatine ji bîr kirin. Ji bo vê çendê min xwest van berhemê bav û kalan tomar bikim û bermahiyeke wisa ji bo nifşên nû bihêlim. ..... Li herêma Licê, yek ji van klamên govendî ya herî navdar klama Nûrê ye. Nûrê bi eslê xwe ji Engul e. Engul weke mezre girêdayî gundê Hûrê ye û li ser navçeya Hênê ye. Nûrê li Kaniya Feyzo ang...

GOVEND Û STRANÊN KURDÎ -2 Bêguman dîroka Kurdistanê di warê çandî de dîrokek têr û tije ye Yek ji van çandên pîroz jî çanda reqs û govendê ye. Wekî di beşa yekem de jî min behs kiribû, gelek stranên bav û kalên me hene ku li ber rîtm û ahenga wan reqs û govend hatine girtin û di roja me ya îro de hatine jibîrkirin. Heta 30, 40 sal berê jî di şahî û dawetan de govend û dîlan bi neqilkirina wan stranan dihatin girtin. Di dawetan de xortên çeleng û mêrxas mil didane milê hevdû û bi eşqa koçekvaniyê diketin reqsê. Reqs û govendê sê roj û sê şev dewam dikirin. Dîsa di şahî û dawetan de bûkên xêlîsor û kofîzer siwarê hespê rewan dihatin kirin û bi neqilkirina stranan dibirin mala zava. Vê çanda bav û kalan li herêma Licê jî heta salên 80'an dihat domandin, lê hezar mixabin di roja me ya îro de bûye amûrê bercewendperest an. Di vê bêşê de jî di heman çarçoveyê de ez ê behsa serpêhatiyên hinek klamên ku min ji devê Xalê Mihemêdê Huseynîkê bihîstiye bikim. (XALÊ MIHEM...