Zel Mordem

Her welat, her netew, her civak bi rengên xwe hene. Tiştên ku civakan dikin civak, bêguman bawerî, urf û adet, kevneşopî û gelek taybetmendîyên axî û erdnîgarî ne.   Li Kurdistanê, di nav civakan da ji hev cuda li gor erdnîgarî û avhewayê gelek taybetmendîyên balkêş hene ku pêwiste kesên zanist û nivîskar li ser wan lêkolîn bikin û bi awayeke nivîskî û dîmen bigînin nivşên dû xwe. Bi vî hawî ew ê taybetmendîyên civakî tune nebin û tim bêne jiyandin. Di vê çarçoveyê da, ez ê behsa yek ji van taybetmendî û tercubeyên mijara behsê çîroka Lawê Qers bikim. Lawê Qers, ji navçeya Licê ya Amedê kesekê bazirgan bûye. Licê, di dîrokê da, ji aliyê çanda bazirganiyê ve ciheke xwe yê girîng digire. Du rêyên bazirganiyê ango rêyên karwanan, xeta Erzirom-Heleb û Serhed-Amed di Licê da derbas dibin. Lewra jî çanda karwanîyê li Licê zêde hebûye.  Çîroka Lawê Qers jî di rêwîtîyeke navbera Licê û Qersê da diqewime. Çîrok, qaşo bi qedandina Zivistanê û destpêka Biharê destpê dike. Di heman d...

HEVALTÎ  Û ÎXANET Berê di nav mîr û began da, taybetmendiyek hebû, jê ra ceribandina xulaman digotin.. Mijara ez pê behs bikin ji bo gelek tiştan mînakeke watedar e. Bawer dikim gelek kes bi çîrok û serpêhatiya Sêvdîn Begê Hezroyî û waliyê Amedê dizane. Ji bo kesên ji mijarê ne hayîdar bin, ez ê ewilî behsa serboriya wî bikim.. Sêvdîn, beriya salên 1900 begê Hezroyê bû. Têkiliyeke dostanî ya Sêvdîn û waliyê Amedê Reşîd hebû. Walî gelek caran bi mêvanî diçû mêvaniya Sêvdîn û li qonaxa wî dîwan girê dida. Du jinên Sêvdîn Beg hebû, jina wî ya ewilî ji ber zewaca duyem li hember Sêvdîn xwedî seknekî sûrettehliyê bû. Walî jî bi vê dizanibû û di her hatin û çûyînê da çav bi jina Sêvdîn dixist. Ji berê da destdirêjiya li hember jina kurd hebû û hê jî ev hişmendî di meriyetê da ye. Waliyê Amedê, ji bo bidestxistina jina Sêvdîn fermana Sêvdîn derdixe. Sêvdîn ewilî jê bawer nake, çawa dostê meriv fermana meriv derdixîne! Piştra Sêvdîn Beg hewl dide hin kesên xwedî sekneke mezi...

HUNER Û HUNERMENDÎ Ev bû çend rojin li Amedê, pêşangeheke bi navê "Hafiza Odasi" tê pêşandan! Bi pêşandana pêşangehê ra hin aktîvîteyên hatin kirin, di nav civakê da bûn sebebê berteknîşandanê û nîqaşan. Ji parlamenter, şaredar û siyasetmedaran bigir hetanî hunermend, rewşenbîr, nivîskar, parêzer, şanoger, rojnamevan û kesên ji rêzê gelek kes bûn parçeyekî ji van nîqaş û bertekan. Hin jê li ber darbestên boyaxkirî bi kêşana selfîeyê, hin kes li pêşiya sol û pêlavan bi lingavêtina serhev, hin kes li pêşiya qaqotikên temsîlî ketin rêzê û bi awayekî mizicî poz dan qadrajan. Hin kesan jî vê bêhurmetiyê bi awayekî şovmenî domandin û dîlan gerandin li ber stranên kurdî. Ji ku ve mijarê bigrî dest ew ê di dest da bimîne. Beriya her tiştî divê însan her gav û wext hayî ji tevgera xwe hebe û bi hed û hisab tevbigere. Tevgerên bê hisab encamên hisabdayînê derdixin pêşiya însan. Tevlîbûneke aqilçeliqandinê ya pêşangehê însanan poşman kir ku ji dayîka xwe bûn e. Hisabê ev dîmenên pêşange...

  Keskesorekî tîpîk, ji rêzerengên sor, zer, firteqalî, hêşînî, lacîwerdî û mor pêk tê. Keskesora herî zêde meriv rastî wê tê jî cûreya seretayî ye. Aliyê navendî yê vê cûreyê li dora 42° yan e û rengê sor bi derve, yê mor jî teqabûlê aliyê navê dike. Carna meriv rastê keskesora duyem a kevnare ku şewqa wê bi aliyê navendî ve bêtir lawaze jî tê. Hege bilindiya rojê, li gor asoyê 52 dirinceyan derbas bike keskesor çênabe. Hege bi ser 42,5 dirinceyan ve be keskesor nayê xuyakirin. Di vê da, rêzerengî berevajiyê ya din e. Ji bilî vana xeta şîşên tenê ji rengên sor ê tarî ango sor û kesk ên bihevketîyên biçûk jî tên dîtin û vana di aliyê hundirîn ê keskesora sereteyî û derveyî ya duyemîn da peyda dibin. Keskesor;  bi dilopên baranê û hebikên mijê ve şewq û şemal tê şikandin, şewq dide û belav dibe û derdikeve holê. Şiftên ku herî zêde rengînin û li berçav in, bi dilopên herî mezin çêdibin. Şiftên ku zirav û firehin bi dilopên baranê yên herî biçûk çêdibin. Mînaka herî li berçav, ...

TATBETMENDIYA EFSANEYAN Efsane, destan ango rîwayet, ji çîrokên devkî yên derasayî ra têne gotin.   Her çiqas çavkaniyên pêbehskirinê yên ji serdemên berê û vegotinên yekem neyên zanîn jî, bi hezar salane di nav gel da qebûl têne dîtin û neqlê nifşên nûjen têne kirin; bi gelemperî ji bûyerên derasayî û mijarên di nav xwe da çêkirî, yanê ji çêkirina çîrokên xeyalî ra efsane tê gotin. Ev pênasekirin, di nav xwe da taybetmendiyên efsaneyan bi awayekî berfireh dihewînin. Di pêbehskirinê da jî tê fêmkirin ku yek ji berhemên wêjeya devkî yên çavkaniya wan ne diyar efsane ne. Efsane, ji devan neqlê devan hatine kirin û hetanî roja me ya îro hatine. Taybetmendiya herî berbiçav a efsaneyan ev e. Di nav xwe da berhemên xeyalî, mijar û kesên derasayî dihewînin. Ji serdemên berê da ku mirovahî di sehneya dîrokê da hatiye dîtin û virda, li erdnîgariyên cuda, bûyergeh ango bûyîn û pêşketinên nav qewmî; bi demê ra bawerî, urf û adet, kevneşopî û di dirûvpêketina merasîman da hindik zêde rola...

08.06.2021    Mordem Zel Xweza gelek tiştan bi meriv dide fêrkirin. Madî, manewî û bedenî meriv têr dike, dewlemend dike. Hêz dide meriv. Di heman demê da girîftariya bi xwezayê ra meriv dilşad dike, bextewar dike. Dema meriv bi xwezayê ra têkildar be û meşkûliyeteke baş bi xwezayê ra çêke, rihê meriv, aqilê meriv digî hizûrê.   Xweza, hêmana herî girînge ku ji însan û hemû zindiyan ra mazûvanî dike. Lê tevgera însanan a li dij xwezayê wesfa xwezayê xira dike û qelîteya wê dixîne. Nîşaneya vê ya herî girîng a li ber çavan texrîbatên li ser xwezayê ne. Berpirsiyarê vê rastiyê û ber...